طب الامام الرضا علیه السلام (کتاب)

کتاب «طب الامام الرضا عليه السلام» (طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام)»، شرح و ترجمه فارسى «رساله ذهبيه» امام رضا علیه السلام، به قلم نصيرالدين امير صادقى است.

ساختار کتاب

كتاب با پيش‌گفتار و مقدمه مترجم بر كتاب آغاز شده است. پس از آن متن عربى رساله و در آخر ترجمه اثر آمده است. متن رساله از تبويب و فصل‌بندى خاصى برخوردار نيست و عناوين ترجمه نيز از سوى مترجم است. در پاورقى متن عربى رساله به اختلاف نسخ كتاب اشاره شده است. در پانوشت بخش ترجمه نيز برخى الفاظ و اصطلاحات شرح شده است.

گزارش محتوا

مقدمه‌اى كه مترجم بر كتاب نوشته است، حاوى نكات بسيار مهمى است كه استفاده بهينه خواننده از مطالب كتاب، مبتنى بر مطالعه دقيق آن است ولذا در اينجا به بخش‌هاى از آن اشاره می شود. مترجم در پيش‌گفتار به شرح معناى امام و امامت پرداخته و متذكر می شود كه «امامان براى آن نيستند كه تب و سرماخوردگى ما را علاج كنند».

وى پس از مختصرى توضيح اين مطلب چنين نتيجه‌گيرى می كند: «بنابراين هر گونه دستورى كه از امامان معصوم غير از آنچه گفته شد، رسيده است همه خارج از برنامه و كنار شأن و وظيفه‌ى امامت است. اگر درست رسيده باشد، اگر جعل و كذب و بسته‌ى به آنان نباشد، مطالبى است كه ضرورت اقتضا كرده گاهى از عوامل قهر و زور مجبور شده‌اند و گاهى به حال حرمان‌زدگان، دل سوزانده‌اند...، از طبيب شناختن درد و درمان از امام رهبرى به هدف اسلام و قرآن می طلبيم. مازاد بر آن هر چه نقل شده، زايد بر وظيفه و مقتضاى فضل و كرامت است و ما را بر قبول و تبعيت از آن دستورها تكليف نفرموده‌اند».

اگرچه مطالب كتاب با طب قديم اختلاف دارد؛ اما به تعبير مترجم در بادى نظر، با طب قديم سازگارتر به نظر می رسد؛ لذا به جهت اين كه براى خوانندگان بيشتر قابل استفاده باشد، به ترجمه ساده اكتفا نشده و ضمن شرح آن اصول اين كتاب را با مبانى علم جديد، البته آن مبانى كه عقل و آزمايش به درستى آن اطمينان يافته باشد، تطبيق كرده است.

وى سپس به اين كه «رساله ذهبيه» يا مذهبه به اسناد مختلفى در كتاب‌هاى روايات و اخبار نقل شده، اشاره كرده و خبر «موسى بن على بن جابر سلامى» را در اين خصوص نقل می كند. دليل نامگذارى رساله نيز اين بوده است كه چون توجه مأمون و دانشمندان عصر او را به خود جلب نمود، مأمون دستور داد آن را با آب طلا بنويسند و به همين مناسبت به رساله ذهبيه يا مذهبه شناخته شد.

امير صادقى در ادامه مقدمه به اين نكته مهم اشاره می كند كه «اهل هر بلادى را به مقتضاى آب و هواى همان شهر بايد پرورش داد و به هر مريضى بايد به تناسب محل اقامت و پرورش او پيشنهاد غذا و دوا كرد. بيشتر دستورات امام رضا علیه السلام در اين رساله هم به مقتضاى حال شخص مأمون و برخى به تناسب احوال مردم آن عصر و مكان می باشد. قسمت ديگر از تجويزات امام علیه السلام همچنان كه خود آن حضرت در مقدمه كتاب يادآورى كردند، نقل عقايد و تجربيات اطباء و حكما است و شايد اين اقتباس به منظور و يا تصويب و يا ملاحظات ديگر بوده است؛ لذا خاطر نشان می كند: «با توجه به مطالب فوق بهره‌اى كه از اين كتاب می بريم، علمى و نظرى است؛ اما از حيث عمل نمی توانيم از تمام دستورات آن مو به ‌مو به نفع خويش استفاده كنيم».

كتاب؛ مشتمل بر مطالب متنوعى پيرامون بهداشت، بيماری ها، خواص خوراكی ها و آشاميدنی ها و گياهان و شيوه پيشگيرى از بيمارى و درمان آن‌هاست. ذكر فصول سال و وضعيت بدن در آن‌ها، خواب و تأثيرات آن بر بدن و روش صحيح خوابيدن، خواص مسواك و بهترين نوع آن، خواص و تأثيرات حجامت بر بدن، رهايى از بيمارى معده، مثانه، زكام و مانند آن، خواص عسل و گل نرگس از جمله مباحث فراوان كتاب است.

مترجم در انتهاى اثر بخشى را با عنوان «تذكر» آورده است كه حاوى مطالب ارزشمندى است. در اين بخش مطالبى در خصوص علل و درمان بيماری ها، دارو و غذا، عقل سالم و بدن سالم با نگاه به طب جديد بيان شده است. در بخشى از آن می خوانيم: «علل بيماری ها را در تسلط ميكرب‌ها و كمبود ويتامين‌ها و املاح معدنى منحصر كرده‌اند و حال آن كه بالحس و العيان هزاران عوامل ديگر نيز هست كه بيماری ها را پديد می آورد و مهم‌تر از همه‌ى آنها عوارض روحى و اخلاقى است».

منابع

• ویکی نور

متن کتاب

طبّ الامام الرضا عليه السلام